Ο αμφιβληστροειδής χιτώνας επενδύει το μεγαλύτερο μέρος της εσωτερικής επιφάνειας του ματιού και είναι υπεύθυνος για την μετατροπή των οπτικών ερεθισμάτων σε νευρικά ερεθίσματα, τα οποία μέσω του οπτικού νεύρου θα καταλήξουν στον εγκέφαλο για επεξεργασία και αναγνώριση. Η κεντρική περιοχή του αμφιβληστροειδούς ονομάζεται ωχρά κηλίδα. Η ωχρά κηλίδα είναι υπεύθυνη για την κεντρική μας όραση και μας επιτρέπει να βλέπουμε με μεγάλη ευκρίνεια. Η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (ΗΕΩ) είναι μια εκφυλιστική πάθηση που προσβάλλει την ωχρά κηλίδα και αποτελεί την κυριότερη αιτία απώλεια όρασης στις αναπτυγμένες χώρες σε άτομα ηλικίας άνω των 60 ετών. Μπορεί να προσβληθεί ο ένας ή και οι δύο οφθαλμοί. Η κεντρική όραση περιορίζεται, ωστόσο, η περιφερική όραση παραμένει ανέπαφη.
Τύποι ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας
- Ξηρού τύπου ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας
Αποτελεί την πιο συχνή μορφή ΗΕΩ (80-90% των περιστατικών). Στα αρχικά στάδια της, δημιουργούνται εναποθέσεις ουσιών κάτω από τον αμφιβληστροειδή. Αυτές οι εναποθέσεις ονομάζονται drusen και είναι συνήθως ορατές στον οφθαλμίατρο κατά την διάρκεια της εξέτασης του βυθού του οφθαλμού. Στις περισσότερες περιπτώσεις τα drusen δεν οδηγούν σε σοβαρή μείωση της όρασης. Σε περιπτώσεις όμως που εξελίσσεται η πάθηση, τα drusen αυξάνονται σε μέγεθος και αριθμό, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική παραμόρφωση ή μείωση της κεντρικής όρασης. Ένα μικρό ποσοστό (περίπου 15%) των ασθενών με ξηρού τύπου ΗΕΩ θα εμφανίσουν στην πορεία του χρόνου την υγρού τύπου.
- Υγρού (εξιδρωματικού) τύπου ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας
Αποτελεί την πιο σπάνια (15% των περιστατικών), αλλά και πιο σοβαρή μορφή ΗΕΩ. Στην υγρού τύπου ΗΕΩ, αναπτύσσονται παθολογικά αγγεία κάτω από τον αμφιβληστροειδή (χοριοειδική νεοαγγείωση). Τα τελευταία παρουσιάζουν διαρροή και αιμορραγία, προκαλώντας οίδημα και αλλοιώσεις που καταστρέφουν τα φωτοευαίσθητα κύτταρα της ωχράς κηλίδας και οδηγούν σε σημαντικού βαθμού μείωση της κεντρικής όρασης. Η υγρού τύπου εκφύλιση είναι υπεύθυνη για το 90% των περιπτώσεων σοβαρής απώλειας όρασης στους πάσχοντες. Η εξέλιξη είναι συνήθως ταχεία με σημαντική μείωση της κεντρικής όρασης, εμφάνιση κεντρικά σκοτωμάτων και μεταμορφοψιών (οι ευθείες γραμμές φαίνονται κυματιστές).
Συμπτώματα
Τα συμπτώματα της νόσου εξαρτώνται από το στάδιο και τον τύπο της. Στα πρώιμα στάδια η νόσος μπορεί να είναι ασυμπτωματική ή να παρατηρούνται ήπια συμπτώματα όπως μία μικρή δυσκολία στο διάβασμα. Καθώς όμως η ΗΕΩ εξελίσσεται, μπορεί να εμφανιστούν τα ακόλουθα συμπτώματα:
- θολή-μειωμένη όραση που δυσχεραίνει καθημερινές δραστηριότητες (π.χ. διάβασμα, αναγνώριση προσώπων κ.α.)
- αλλοίωση της χρωματικής αντίληψης (τα χρώματα φαίνονται πιο αμυδρά)
- κεντρικά σκοτώματα (σκοτεινές ή θολές περιοχές στο κέντρο της όρασής
- μεταμορφοψίες (οι ευθείες γραμμές εμφανίζονται κυματιστές ή παραμορφωμένες)
- μείωση ευαισθησίας αντίθεσης (contrast sensitivity)
Αιτίες – Παράγοντες κινδύνου
- Η ηλικία. Αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα εμφάνισης ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς
- Το κάπνισμα
- Το θετικό οικογενειακό ιστορικό
- Η υψηλή χοληστερόλη
- Η υψηλή αρτηριακή πίεση
- Η παχυσαρκία- Κακή διατροφή
Αντιμετώπιση
Για την ξηρού τύπου ΗΕΩ δεν υπάρχει θεραπευτική αντιμετώπιση. Υπάρχει όμως μία σειρά προληπτικών μέτρων που μπορεί να επιβραδύνουν ή να αναχαιτίσουν την εξέλιξη της νόσου. Μερικά από αυτά είναι:
- Η διακοπή του καπνίσματος
- Η διατήρηση υγιούς σωματικού βάρους
- Η καλή ρύθμιση της αρτηριακής του πίεσης και της χοληστερίνης
- Η κατανάλωση πράσινων λαχανικών, φρούτων, ξηρών καρπών και ψαριών
- Η προστασία από τον ήλιο και η χρήση γυαλιών ηλίου
- Η λήψη ειδικών συμπληρωμάτων διατροφής με αντιοξειδωτικούς παράγοντες (όπως λουτεΐνη, ζεαξανθίνη, βιταμίνη C και E, ψευδάργυρο, χαλκό, ρεσβερατρόλη, σελήνιο, ω-3 λιπαρά οξέα κ.α).
Απαραίτητη είναι η τακτική παρακολούθηση (συνήθως ανά 6 μήνες) για έγκαιρη διάγνωση τυχόν εξέλιξης της νόσου.
Η πλέον σύγχρονη και αποτελεσματικότερη μέθοδος αντιμετώπισης της υγρού τύπου ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας είναι η θεραπεία με ενδουαλοειδικές (στο εσωτερικό του ματιού) ενέσεις ειδικών φαρμάκων που αναστέλλουν τη δράση του παράγοντα VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor). O παράγοντας VEGF, ευνοεί την ανάπτυξη των παθολογικών, μη φυσιολογικών αγγείων (νεοαγγείων) που παρατηρούνται στην υγρού τύπου ΗΕΩ. Τα κυριότερα από τα anti-VEGF φάρμακα που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι το Eylea (aflibercept), to Lucentis (ranibizumab), to Beovu (brolucizumab) και το Avastin (bevacizumab), με τα οποία μπορεί να επιτευχθεί σταθεροποίηση αλλά και βελτίωση της κεντρικής όρασης. Η θεραπεία γίνεται αρχικά μια φορά το μήνα για τρεις μήνες και στη συνέχεια εξατομικεύεται. Η στενή (μηνιαία) παρακολούθηση του ασθενούς που πάσχει από την υγρού τύπου ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας είναι αναγκαία, ώστε να εξασφαλιστεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
FAQ
Πως γίνεται η διάγνωση της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας;
Η αρχική διάγνωση της νόσου γίνεται με τη βυθοσκόπηση, όπου και παρατηρούνται οι χαρακτηριστικές αλλοιώσεις στην περιοχή της ωχράς κηλίδας. Η οπτική τομογραφία συνοχής (OCT) απεικονίζει με μεγάλη λεπτομέρεια όλες τις στοιβάδες του αμφιβληστροειδούς και αποτελεί την εξέταση εκλογής για τη διάγνωση, παρακολούθηση της πορείας της νόσου, καθώς και για τη μελέτη της ανταπόκρισης ή μη στη θεραπεία. Άλλες χρήσιμες διαγνωστικές εξετάσεις είναι η φλουοροαγγειογραφία (FA) και η OCT-αγγειογραφία (OCT-angio).
O πίνακας Amsler είναι ένα χρήσιμο εργαλείο (ειδικό γράφημα) για αυτοεξέταση. Έχετε την δυνατότητα να τον δοκιμάσετε online.
Το πλέγμα Amsler μπορεί να εκτυπωθεί ή να χρησιμοποιηθεί σε οθόνη υπολογιστή ή tablet. Φροντίστε να τοποθετήσετε το χάρτινο πλέγμα ή την οθόνη, στο ύψος των ματιών σας για να εξασφαλίσετε τα πιο ακριβή αποτελέσματα.
Απλές οδηγίες βήμα προς βήμα για το πώς να εκτελέσετε μόνοι σας τη δοκιμασία πλέγματος Amsler:
- Κρατήστε το πλέγμα 30 έως 40 εκατοστά μακριά από το πρόσωπό σας σε καλά φωτισμένο χώρο.
- Καλύψτε το ένα μάτι.
- Εστιάστε στην κεντρική κουκκίδα για περίπου 10 δευτερόλεπτα με το ακάλυπτο μάτι σας.
- Σημειώστε αν οι γραμμές ή οι περιοχές φαίνονται θολές, κυματιστές, σκοτεινές ή αν λείπουν.
- Επαναλάβετε με το άλλο μάτι.
Εάν οι γραμμές φαίνονται θολές, κυματιστές, σκούρες ή λείπουν, επικοινωνήστε αμέσως με την οφθαλμίατρό σας για να προγραμματίσετε ένα ραντεβού.
