Η ξηροφθαλμία αποτελεί μία συχνή πάθηση και μία από τις συνηθέστερες αιτίες επίσκεψης στον οφθαλμίατρο. Ορίζεται ως «μία πολυπαραγοντική νόσος της οφθαλμικής επιφάνειας που χαρακτηρίζεται από απώλεια της ομοιόστασης του δακρυϊκού φιλμ και συνοδεύεται από οφθαλμικά συμπτώματα, αιτιολογικοί παράγοντες των οποίων θεωρούνται η αστάθεια κι η υπεροσμωτικότητα του δακρυϊκού φιλμ, η φλεγμονή και βλάβες της οφθαλμικής επιφάνειας καθώς και νευροαισθητήριες ανωμαλίες».
Τι είναι το «δακρϋικό φιλμ»;
Κάθε φορά που ανοιγοκλείνουμε τα βλέφαρά μας, ένα δακρυϊκό φιλμ επικαλύπτει την επιφάνεια των ματιών κάνοντας την λεία και καθαρή, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται διαυγής όραση. Με τη σταθερή παραγωγή των δακρύων ο οφθαλμός «λιπαίνεται» και παραμένει σε μια ξεκούραστη και αναπαυτική κατάσταση. Το «δακρυϊκό φιλμ» αποτελείται από τρεις διαφορετικές στοιβάδες καθεμιά με ξεχωριστή λειτουργία:
Λιπιδική στοιβάδα: Βρίσκεται στην εξωτερική επιφάνεια του δακρυϊκού φιλμ, παράγεται από τους μεϊβομιανούς αδένες των βλεφάρων κι ελαχιστοποιεί την εξάτμιση των δακρύων.
Υδάτινη στοιβάδα: Αποτελεί το μεσαίο και μεγαλύτερο μέρος του δακρυϊκού φιλμ. Παράγεται από τους δακρυϊκούς αδένες και συμβάλει στην απομάκρυνση ξένων σωμάτων και τον καθαρισμό της επιφάνειας του ματιού.
Βλεννώδης στοιβάδα: Εντοπίζεται στην εσωτερική επιφάνεια του δακρυϊκού φιλμ και βρίσκεται σε άμεση επαφή με την επιφάνεια του ματιού. Η βλέννη που περιέχει επιτρέπει την «προσκόλληση» των δακρύων στην οφθαλμική επιφάνεια.
Σε ορισμένους ασθενείς δεν παράγεται ικανοποιητική ποσότητα ή και ποιότητα δακρύων προκειμένου να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία και προστασία των ματιών αυτών. Η κατάσταση αυτή καλείται ξηροφθαλμία.
Πολλοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της, ενώ σε πολλές περιπτώσεις η αιτιολογία είναι πολυπαραγοντική:
- Συστηματικές παθήσεις: αυτοάνοσα νοσήματα του συνδετικού ιστού (σύνδρομο Sjogren, ρευματοειδής αρθρίτιδα, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος), νόσοι του θυρεοειδούς, σακχαρώδης διαβήτης, νόσος του Parkinson κ.α.
- Συστηματικά φάρμακα (αντιισταμινικά, αντιυπερτασικά, αγχολυτικά, κορτικοστεροειδή, διουρητικά, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, ισοτρετινοΐνη, αντιχολινεργικά φάρμακα, αντικαταθλιπτικά κ.α.)
- Τοπικά φάρμακα (π.χ. αντιγλαυκωματικά) ή τοξικότητα συντηρητικών από οφθαλμικές σταγόνες που περιέχουν συντηρητικά
- Ορμονικές αλλαγές (εγκυμοσύνη, χρήση αντισυλληπτικών από το στόμα, εμμηνόπαυση)
- Δυσλειτουργία μεϊβομιανών αδένων
- Δερματικές παθήσεις βλεφάρων (π.χ. ροδόχρους ακμή, έκζεμα)
- Οφθαλμικές χειρουργικές επεμβάσεις (διαθλαστική χειρουργική επέμβαση, επέμβαση καταρράκτη, κερατοπλαστική)
- Οφθαλμικές αλλεργίες
- Περιβαλλοντικοί παράγοντες: έκθεση σε ερεθιστικά όπως χημικές αναθυμιάσεις, καπνός τσιγάρων, ρύπανση ή χαμηλή υγρασία
- Χρήση υπολογιστή και ψηφιακών συσκευών (λόγω μειωμένης συχνότητας βλεφαρισμού)
- Ανεπάρκεια βιταμινών (βιταμίνη Α)
- Χημικά ή θερμικά εγκαύματα
- Μειωμένη αισθητικότητα κερατοειδούς (μακροχρόνια χρήση φακών επαφής, ερπητική λοίμωξη κ.α.)
Συμπτώματα
- Αίσθημα καύσου ή ξένου σώματος (σαν άμμος ή σκουπιδάκι)
- Ερυθρότητα
- Ευαισθησία κατά την έκθεση σε ξηρό περιβάλλον (άνεμος, κλιματιστικό κ.α.) ή σε καπνό
- Θολή όραση
- Κνησμός
- Παρουσία βλεννωδών εκκρίσεων μέσα/γύρω από τα μάτια
- Δακρύρροια
- Μειωμένη ανοχή σε φακούς επαφής
Αντιμετώπιση
Η θεραπεία είναι εξατομικευμένη κι εξαρτάται από τη βαρύτητα της συμπτωματολογίας, την υποκείμενη αιτία και τις ανάγκες του ασθενούς:
- Xρήση τεχνητών δακρύων ή γέλης (χωρίς συντηρητικά)
- Αλλαγή καθημερινών συνηθειών/τρόπου ζωής (π.χ. μείωση χρόνου χρήσης ψηφιακών οθονών, συμπληρώματα διατροφής με ω-3 λιπαρά οξέα, αποφυγή καπνίσματος ή έκθεσης σε παθητικό καπνό, χρήση υγραντήρα, αποφυγή κλιματισμού ή ανέμου κ.α.)
- Αντιμετώπιση βλεφαρίτιδας (υγιεινή βλεφάρων, θερμά επιθέματα και τοπικό μασάζ, τοπικά ή συστηματικά αντιβιοτικά)
- Ένθεση βυσμάτων σιλικόνης (punctal plugs) για τον αποκλεισμό των δακρυϊκών σημείων
- Χρήση αυτόλογου ορού
- Χορήγηση τοπικών κορτικοστεροειδών
- Χορήγηση τοπικής κυκλοσπορίνης
